Ebeveynler olarak,bazen kendi işlerimizi yapabilmek için,bazen sessizce oturmasını ve oyalanmasını sağlamak için, bazen de kişisel keyiflerimize zaman ayırabilmek amacıyla, çocuklarımızın ekran karşısında oturmasına, saatlerce tablet ya da akıllı telefon ekranına bakarak zaman geçirmesine müsaade ediyor ya da göz yumuyoruz. Ebeveynler olarak bizler de boş zamanlarımızın önemli bir kısmını "ekran"a bakarak geçiriyoruz. Çocuklarımıza ekrana bakma konusunda isteyerek ya da istemeyerek olumsuz model oluyoruz.

    Televizyon, bilgisayar, tablet ya da akıllı telefon... Hiç biri diğerinden çok farklı ya da masum değil. Çocuk hangisi ile zaman geçirirse geçirsin mutlaka bir "ekran"a bakıyor.

     Kendi çocukluğumuzu hatırlayalım...Bizim çocukluğumuzda günümüzün kaç saati bir "ekrana" bakarak geçiyordu? Hava karardığında ya da akşam yemeği için sokaktan eve gelen/çağırılan çocuklar olarak "ekran"la fazla bir samimiyetimiz yoktu. İşin aslı televizyon dışında bakabileceğimiz başka bir ekran da yoktu.. Şimdi ki çocuklar için durum çok farklı... Çocuk herhangi bir ekrandan uzak kaldığında kendini huzursuz hissediyor, ne yapacağını bilemiyor.

    Ebeveynlerle yaptığımız görüşmelerde şunları duyuyorum; Hocam, tv´nin başından kalksa, eline tableti alıp oyun oynamaya başlıyor, tableti elinden alsak bu kez de akıllı telefona sarılıyor... Ne kadar bağımlı olmuşuz bu "ekran" lara...? Ne ekranı olduğu da önemli değil, bir ekran olsun da! Yeter ki bakacak bir ekran olsun aman zihnimiz boş kalmasın! Zihnimiz boş kalırsa yapılacak daha önemli işlerimiz olduğunu fark ederiz, yaşamımızın amaçlarını sorgulamaya başlarız. Yok yok biz böyle iyiyiz, ekrana bakarak uyuşmak bazen hepimize iyi geliyor.!

     Yetişkin-çocuk hepimiz için bir zorunluluk, hatta bağımlılık haline gelmiş ekrana bakmak. Yapacak başka bir şeyimiz yok, önümüzdeki yıllarda da ailece "ekran"lara bakacağız gibi görünüyor.

    Şunu dediğinizi duyar gibiyim; sokaklar bizim çocukluğumuzdaki gibi güvenli yerler değil artık, güvenli sayılabilecek sokaklar da aralıksız park edilmiş arabalarla dolmuş durumda, çocukların oynayabileceği boş bir yer kalmamış.

    Ebeveynler olarak işimiz zor, sokaklar tehlikeli, çocuk sokağa çıkmasın ama evde "ekran"a da bakmasın. Ne yapsın bu çocuklar.? Zamanlarını nasıl yapılandırsınlar.?

    Çocukları yaşına ve gelişimsel özelliklerine uygun olarak ev işlerine katmak ta ekrandan uzak tutmak adına işe yarayabilir. Erkek ya da kız çocuk farketmez, annesine ya da babasına yemek yaparken, sofrayı hazırlarken yardımcı olabilir. Evin temizlenmesi, çamaşırların asılması/ütülenmesi, evin düzenlenmesi gibi işlerde çocuklar beceri düzeylerine göre ev işlerine yardımcı olabilirler.

    Çocuk yaşına göre evin ya da arabanın küçük çaplı tamirat işlerinde anne ya da babasına yardımcı olabilir ya da öğrenmek amacıyla sadece izleyebilir.  Bu yaklaşım, beceri kazanmalarını sağlarken özgüven duygusunu da geliştirecektir. 

 Evde tüm aile üyelerinin katıldığı, TV ve bilgisayarın kapatıldığı hatta akıllı telefonların da kapatıldığı/sessize alındığı "sessiz okuma saatleri"nin oluşturulması, aile içi iletişim ve sohbete özel bir zaman ayrılması, puzzle yapma, bulmaca çözme, Lego ile oynama gibi etkinliklerin yanında ailece ya da arkadaşlarla oynanabilen grup oyunları ilk aklıma gelen öneriler.

 Ailece müzeye ya da tiyatroya gitmek, iyi havalarda park ve sosyal tesisler gibi açık alanlarda zaman geçirmek, sportif faaliyetlere katılmak ya da izlemek size ve çocuklarınıza çok iyi gelebilecek diğer öneriler arasında.

 Peki yaşlara göre gün içinde "ekrana maruz kalma" süreleri ne kadar olmalı.?

0-3 Yaş: Hiçbir şekilde ekrana maruz kalmamalı.

3-7 Yaş: En fazla 30 dakika – 1 saat arası

7-12 Yaş: En fazla 1 saat

 12 – 15 Yaş: En fazla 1,5 saat

 16 + Yaş: En fazla 2 saat

 Uzmanlar yapılan araştırmalarda bu süreler aşıldığında ekrana bakmanın sosyal ve bilişsel alanlarda aşağıdaki sorunlara yol açtığını ortaya koymuşlardır:

 1) Çocukların karar verme yetileri, yardım ve paylaşım duyguları (Tantis,Bewick and Thouvenelle,2003), birlikte iş yürütebilme, görev ve sorumluluk alabilme ve verebilme yetileri (Heft & Swaminathan, 2002) Arkadaş olma ve bir arkadaşlığı sürdürebilme becerileri (Medvin, Reed,Behr & Spango, 2003) olumsuz yönde etkilenmektedir.

 2) Günümüz çocukları bundan 20-30 yıl önceki çocuklara kıyasla %40 daha az empati yeteniğine sahiptir.

 (University of michigan and university of rochester, department of psychiatry)

 3) Günde iki saatten fazla ekrana maruz kalan çocukların psikolojik problemlerinin artacağı belirtilmektedir.(page etal 2010)

 4) The American Academy of pediatrics (2011 a) facebook ve twitter gibi sanal sosyal medya ortamlarının, sosyal gelişime ve iletişim becerilerine olumsuz etkileri olduğunu belirtmektedir.

 5) Sosyal becerilerde gerileme, insan ilişkilerinde göz kontağı kuramama,beden dilini okuyamama ile birlikte aile içinde çok ciddi çatışmalar ve negatif etkilenmeler açıkça gözükmektedir.(Mental health foundation, 2010; Nie , 2005 ; Canpos Es al 2009; Sigman, 2009).

 6) 8-24 yaş arası tüm bireylerin ekranın her türünden olumsuz olarak etkilendikleri, bunların dikkat problemlerinin her geçen gün arttığını ve yeni problem türleri ile zenginleşerek daha da köklendikleri belirtilmektedir.(Swing et al 2010).

 7) 5-11 yaş aralığındaki çocukların medya ekranı karşısında geçirdikleri her bir saatin, ergenlik döneminde dikkat süresinde kısalma, kötü konsantrasyon ve kolayca dikkatin dağılması problemlerini daha fazla yaşamalarına neden olmaktadır.(Land huis et al 2007)

 8 ) Çocukların ev ödevlerini yapmaması, okula karşı negatif tutum geliştirmeleri ve akademik başarılarının düşüklüğü günde 3 saat ve daha fazla ekrana maruz kalan tüm ergenlerde ve gençlerde beklenen olumsuz etkilerdir. (Johnson et al 2007)

 9) Dikkat ve Hiperaktivite problemlerini kapsayan araştırmalarda 7 yaşında dikkat eksikliği ve hiperaktiviye teşhisi konulan çocukların 1-3 yaşları arasında çok fazla TV izlediği (günde 5 saat ve üzeri) belirlenmiştir. (Christakis et al 2004)

 Yine bu çalışmada ekran başında geçirilen her bir saatin dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu riskini %9 artırdığı belirtilmektedir.

 10) Avrupa genelinde 31 ülkede 15 yaş çocukları ile yapılan araştırmada facebook kullanıcısı çocukların kullanmayanlara oranla %20 daha az başarılı olduğu bulunmuştur.(Kirschner ve Karpinsky 2010).

 Uzman görüşleri böyle... Sizin evdeki durum nasıl...? 

Bir sonraki yazıda hayatı paylaşıncaya kadar hoşça kalın..:)

Tarık KAYA

Psikolojik Danışman

Merzifon Rehberlik ve Araştırma Merkezi